Wielki Piątek

Ostatni piątek przed Wielkanocą, szósty dzień Wielkiego Tygodnia, Jednocześnie, jest to drugi dzień Triduum Paschalnego.
W Wielki Piątek odsłaniane są w świątyniach zaimprowizowane Groby Chrystusa, a w niektórych odbywają się dodatkowo widowiska pasyjne (odtworzenie ostatnich godzin Jezusa Chrystusa).
W Wielki Piątek wszystkich wiernych obowiązuje ścisły post, w tym dniu, podobnie jak w Wielką Sobotę, nie odprawia się Mszy Świętej.

Po pojmaniu Jezusa w ogrodach Getsmani Jezus został zaprowadzony do najwyższego kapłana Kajfasza (Mt 26 57). Rada i arcykapłani szukała na niego fałszywego świadectwa (Mt 26 59). Święty Piotr rozpoznany przez kilka osób zapiera się znajomości z Jezusem przez co spełnia się przepowiednia z Ostatniej Wieczerzy (Mt 26 69-75).
Rada podejmuje decyzję o zgładzeniu Jezusa i prowadzi go przed oblicze namiestnika Piłata (Mt 27 1-2). Widząc to Judasz zwraca srebrniki przyznając, że wydał niewinnego (Mt 27 3-5). Piłat próbuje uratować Jezusa korzystając ze zwyczaju uwolnienia jednego z więźniów. Jednak arcykapłani namawiają lud aby głosował ze uwolnieniem Barabasza, a nie Jezusa i tak się staje. (Mt 27 15-26)

Rzekł do nich Piłat: "Cóż więc mam uczynić z Jezusem, którego nazywają Mesjaszem?"
Zawołali wszyscy: "Na krzyż z Nim!"
Namiestnik odpowiedział: "Cóż właściwie złego uczynił?"
Lecz oni jeszcze głośniej krzyczeli: "Na krzyż z Nim!" (Mt 27 22-23)


Od godziny szóstej mrok ogarnął całą ziemię, aż do godziny dziewiątej.
Około godziny dziewiątej Jezus zawołał donośnym głosem: "Eli, Eli, lema sabachthani?",
to znaczy Boże mój, Boże mój, czemuś Mnie opuścił?
Słysząc to, niektórzy ze stojących tam mówili: "On Eliasza woła".
Zaraz też jeden z nich pobiegł i wziąwszy gąbkę, napełnił ją octem,
włożył na trzcinę i dawał Mu pić.
Lecz inni mówili: "Poczekaj! Zobaczymy, czy przyjdzie Eliasz, aby Go wybawić"
A Jezus raz jeszcze zawołał donośnym głosem i wyzionął ducha (Mt 27 45-50)

Pod wieczór Józef z Arymatei prosi o wydanie ciała Jezusa i składa go do grobu wykutego dla siebie w skale.


Wcześnie rano w Wielki Piątek odbywa się Liturgia Ciemnych Godzin (Ciemna Jutrznia), składająca się z Wezwania, Godziny Czytań i Jutrzni, podczas której śpiewane są Psalmy. Jest to pamiątka pojmania Jezusa.
Po południu odbywają się Drogi Krzyżowe na wzór ostatniej wędrówki Jezusa na Golgotę.
Wieczorem rozpoczyna się Liturgia Męki Pańskiej, po której następuje złożenie Sakramentu do Grobu. Następnie, do późnych godzin nocnych, odbywa się czuwanie przy Grobie.

W tradycji Kościoła prawosławnego Wielki Piątek zajmuje szczególne miejsce w okresie Wielkiego Tygodnia. Według zasad Typikonu (księgi zajmującej się sprawami porządkowymi w Cerkwi) dzień ten rozpoczyna się w czwartek wieczorem, kiedy to o godz. 2 nocy (20.00) rozpoczyna się uroczysta jutrznia, podczas której czytanych jest 12 fragmentów z Ewangelii, wspominających wydarzenia od Wieczerzy Pańskiej aż do pogrzebu Jezusa. Podczas tego nabożeństwa wierni, trzymając zapalone gromnice, stoją przed Ewangelią i Golgotą - wielkim krzyżem z przedstawieniem Ukrzyżowanego Chrystusa oraz Matki Bożej i Jana Ewangelisty po jego bokach. W Wielki Piątek nie odprawia się Liturgii świętej (eucharystycznej), gdyż jest to dzień, kiedy Bóg składa samego siebie w ofierze. Następnego dnia rano o godz. 4 dnia (10.00) celebrowane są Godziny Królewskie (pryma, tercja, seksta, nona i typika) autorstwa św. Cyryla Aleksandryjskiego, podczas których w szczególny sposób wspominane są momenty ukrzyżowania i śmierci Chrystusa. Czytane są wtedy również fragmenty ze Starego Testamentu.

Wieczorem, o godz. 10 dnia (16.00) odprawiane są uroczyste wielkie nieszpory (wieczernia) rozpoczynające już właściwie Wielką Sobotę. Na początku czytane są proroctwa, i kompozycja składająca się z opowiadania różnych Ewangelistów. Gdy chór śpiewa sticherę: "Ciebie obleczonego światłością niczym szatą, zdjęli z drzewa Józef z Nikodemem...", kapłan okadza całun (gr. epitaphion. scs. płaszczanica, wyhaftowany lub wypisany na ikonie wizerunek Chrystusa złożonego do grobu) leżącą na prestole. Potem, na pamiątkę zniesienia Jezusa z krzyża, następuje uroczyste przeniesienie płaszczanicy do środkowej części świątyni, gdzie zostaje ona umieszczona na specjalnie przygotowanym stole symbolizującym grób. Na zakończenie nabożeństwa kapłani i wierni składają pokłon i całują płaszczanicę. Adoracja trwa aż do początku nabożeństwa paschalnego: często przed prawosławnymi świątyniami ustawiają się tego dnia ogromne kolejki.

Dla wiernych jest to (obok Wigilii Bożego Narodzenia) najściślejszy dzień postny w kalendarzu liturgicznym - każdy komu pozwala na to zdrowie powinien powstrzymać się od przyjmowania pokarmów przez cały dzień, aż do pokłonienia się płaszczanicy na wieczornym nabożeństwie. Nierzadko ten ścisły post nie kończy się w piątkowy wieczór, a zachowywany jest przez Wielką Sobotę aż do Wielkanocnego śniadania po nocnej Liturgii.

W Wielki Piątek wieczorem, lub w nocy z piątku na sobotę, odprawiana jest też jutrznia wielkosobotnia, w czasie której odbywa się uroczysta procesja z płaszczennicą. Symbolizuje ona złożenie Chrystusa w grobie.

Wielki Piątek obchodzony jest również jako jedno z największych świąt przez wiele Kościołów protestanckich. Na podstawie ustaw między Państwem a niektórymi Kościołami protestanckimi, wiernym niektórych Kościołów protestanckich przysługuje w Wielki Piątek prawo zwolnienia od nauki lub pracy, jako że jest to szczególny dzień modlitwy i skupienia, ale bez zbytniego akcentowania żałoby.

Wielki Piątek jest dniem ustawowo wolnym od pracy dla wyznawców:

Kościoła Ewangelicko-Reformowanego
Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego
Kościoła Ewangelicko-Metodystycznego
Kościoła Chrześcijan Baptystów
Kościoła Zielonoświątkowego

Tak w ewangelickich, jak i ewangelikalnych zborach w dniu tym odbywają się uroczyste nabożeństwa, podczas których śpiewane są pieśni, czytane są pasyjne fragmenty z Pisma Świętego, w kazaniu Słowa Bożego wspominana jest męczeńska śmierć Chrystusa na krzyżu, a także sprawowana jest Wieczerza Pańska.

Dla największego Kościoła protestanckiego w Polsce, Kościoła ewangelicko-augsburskiego (luterańskiego), Wielki Piątek jest najważniejszym świętem w pobożności ewangelickiej. Podczas liturgii wielkopiątkowej szczególne znaczenie ma spowiedź i liturgia komunijna, po kazaniu śpiewane są w dialogu z duchownym tzw. Improperia ("Ludu mój ludu, cóżem ci uczynił"), milkną dzwony, a krzyż ołtarzowy zasłonięty jest kirem. W tych regionach kraju, w których duchowni noszą tzw. albę śląską (komża), w Wielki Piątek na znak żałoby używana jest tylko czarna toga z białymi befkami. Dla luteran Wielki Piątek jest kwintesencją tajemnicy życia i śmierci oraz kluczowej dla tego Kościoła teologii krzyża (theologia crucis), która rozważana jest zawsze w połączeniu z radosnym wydarzeniem Poranka Wielkanocnego.